Bu həftə son bir ayda baş verənlərə nəzər salırıq. Son bülletenimizdən bəri Azərbaycan və Ermənistan liderləri Vaşinqtonda görüşdülər, sülh sazişi paraflandı, Rusiya ilə gərginlik artdı, azaldı.
"ToplumTV işi" üzrə məhkəmə prosesi sentyabra qalıb. "AbzasMedia işi" üzrə apellyasiya məhkəməsi isə davam edir. Buhəftəki prosesdə jurnalistlər hakimlərə etiraz ediblər. Nəşrin baş redaktoru Sevinc Vaqifqızı deyib ki, məhkəmə prosesinə sədrlik edən Zəfər Əhmədov uzun illər deputat olmuş Vahid Əhmədovun oğludur, ötən il Qaradağ rayonunun prokuroru vəzifəsindən xaric edilib: "Niyə vəzifədən xaric edildiyi də məlum deyil. Hakimlik təcrübəsi olmayan bir adam birdən-birə gəlib apellyasiya məhkəməsinin hakimi təyin olunur".
"AbzasMedia"nın direktoru Ülvi Həsənli isə bu həftə Avropa Şurasının Vatslav Havel İnsan Haqları Mükafatına üç namizəddən biri elan olunub.
Avqustun 24-də "Sədərək" Ticarət Mərkəzindəki yanğınla bağlı cinayət işi başlanılıb. İşçilərin dediyinə görə, anbardakı malları çıxara bilməyiblər, anbarın tavanı tezalışan materialdan olduğundan yanğın sürətlə yayılıb: "Burada bir milyon yox, milyonlarla ziyandan söhbət gedir. Heç kim də üzərinə məsuliyyət götürmür. Nə vaxt baxırsan, "Sədərək" yanır. Niyə?".
Rusiyaya "düşmən" mesajı?
8 avqust Vaşinqton sammitindən sonra Rusiya SOCAR-ın Ukraynadakı enerji obyektlərinə iki dəfə zərbə endirib. Azərbaycan və Ukrayna liderləri bu addımı pisləyiblər.
Prezident İlham Əliyevin ötən həftə Kəlbəcərə səfəri zamanı hər an müharibəyə hazır olmaq gərəkdiyini deməsi də birmənalı qarşılanmayıb. Belə ki, hakimiyyət təmsilçiləri illərlə Ermənistana "düşmən" deyib, müharibədən danışıblar. Vaşinqtonda isə Ermənistanla sülh sazişi paraflanıb. Bəzi təhlilçilər bu dəfə Azərbaycana təhlükə mənbəyi kimi Rusiyanın nəzərdə tutulduğunu deyirlər.
Rusiya ilə iyunun sonundan Yekaterinburqda azərbaycanlılara qarşı zorakılıqla başlanan gərginlik isə son bir həftədə səngimiş kimi görünür. Hakimiyyət mediasında Moskvaya yönəlik ritorika bir ay öncəylə müqayisədə azalıb, bəzi deputatlar Rusiya ilə gərginliyi azaltmaq çağırış edirlər. Yekaterinburqdakı Azərbaycan diasporunun rəhbəri Şahin Şıxlinskinin səfirlik binasından çıxınca saxlanmasından sonra yerli media onun barəsində yalnız məhkəməsi, apellyasiya şikayətinin təmin olunmaması barədə xəbərlər verməklə kifayətlənib. Ara-sıra odu körükləyən kimi görünən xəbərlər də gəlir, məsələn, Azərbaycan prezidentini tərifləyən rusiyalı politoloq Sergey Markov "xarici agent" elan olunub. Digər yandan, Moskva bildirib ki, Azərbaycanda saxlanan rusiyalıların tezliklə azad edilməsi və evlərinə qayıtması variantları üzərində Bakı ilə iş aparır.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin isə adətinə sadiq qalaraq birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanı doğum günü münasibətilə təbrik edib.
Prezident Əliyev isə Rusiya ilə münasibətlərin korlanmasına görə məsuliyyətin Azərbaycan tərəfin üstünə düşmədiyini deyir. “Biz yalnız konstruktiv və hüquqi şəkildə cavab veririk, heç vaxt bizə qarşı təcavüz əlamətlərinə və təzahürlərinə, yaxud hörmətsizliyə dözməyəcəyik”, - o, Səudiyyə Ərəbistanının “Əl-Ərəbiyyə” televiziyasına müsahibəsində Yekaterinburq hadisələrinə münasibət bildirərkən belə deyib. Prezident Rusiya Azərbaycanın planlarına qarşı nəsə edə bilərmi ehtimalına dair suala cavabında Rusiyanın Ermənistanda hərbi bazasının, bir neçə min nəfərdən ibarət hərbi heyətinin olduğunu bildirib: “Eyni zamanda, Ermənistanın İran və Türkiyə ilə sərhədi Rusiya sərhədçiləri tərəfindən qorunur. Azərbaycan torpağında bir nəfər də rus əsgəri yoxdur. Beləliklə, Ermənistanda nə baş verə bilər, mən bunu bilmirəm. Lakin mən bu mənfi ssenari haqqında düşünmək istəmirəm”.
Müsahibədə diqqətçəkən daha bir məqam prezidentin 1920-ci ilin aprelində Rusiya ordusunun Azərbaycana daxil olaraq onu işğal etməsini deməsidir. Sosial şəbəkələrdə bu kontekstdə Əliyevin bir müddət öncə Ukraynaya işğalla barışmamağı tövsiyəsi etməsi də yada salınır.
Moskva ilə Bakının arası düzələcəkmi? Bunun işartısı bir neçə günə Çində Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sammitində də görünə bilər. Amma prezident Əliyevin bu sammitə gedib-getməyəcəyi haqda rəsmi informasiya yayılmayıb. Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov isə Əliyevlə Putinin Çində mümkün görüşü haqda sualı cavablandırmayıb.
İrandan gələn açıqlamalar nə vaxt nəzərə alınır...
İ.Əliyev öncəki müsahibələrində zaman-zaman ABŞ, İran, Fransaya qarşı kəskin mesajlar ötürərdi. Avqustun 27-də yayımlanan müsahibə isə bu mənada fərqlənib. Məsələn, dövlət başçısı Vaşinqtondakı görüşlərlə bağlı deyib ki, "bu, yalnız ABŞ-yə aid deyil, beynəlxalq ictimaiyyət, Avropa İttifaqı, Türkiyə və ərəb ölkələrindəki dostlarımız da bu prosesi dəstəklədilər".
Bu ilin yanvarında prezident İranın Ali dini rəhbərinin Ərdəbil vilayəti üzrə nümayəndəsi Seyid Həsən Amelinin Azərbaycanla bağlı dediklərinə sərt münasibət bildirmişdi. "Burada sual ondadır ki, onu o vəzifəyə təyin edən adam buna necə münasibət göstərir? Axı o, özbaşına gəlib orada oturmur", - deyən prezident həmin şəxsin ən azı vəzifəsindən kənarlaşdırılmasını, Azərbaycandan üzr istənilməsini tələb etmişdi.
Səkkiz aydan sonra Əliyev İranla bağlı xeyli müsbət tonda danışır, İran prezidenti Məsud Pezeşkianla çox yaxşı işgüzar münasibətlər qurulduğunu, onunla bir azərbaycanlı olaraq eyni qanı daşıdığını, eyni dildə danışdığını deyir. İ.Əliyev prezidentin, xarici işlər nazirinin mövqeyinin rəsmən nəzərə alındığını vurğulayıb, "müşavir kimi adlandırılan" bəzi keçmiş rəsmilərin mövqeyinin əhəmiyyətli olmadığını deyib.
Avqustun 8-də prezident Əliyevlə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Vaşinqtonda ABŞ prezidenti Donald Trampla birlikdə TRIPP – "Tramp yolu" ilə bağlı razılığa gəliblər. Bu xəttin Ermənistan ərazisindən keçməklə Azərbaycanı Naxçıvan eksklavı ilə birləşdirməsi nəzərdə tutulur. Ertəsi gün İranin ali dini liderinin müşaviri Tehranın Qafqazda "Amerika dəhlizi"nin inşasının qarşısını alacağını desə də, prezident M.Pezeşkian bu sazişin İranın tələblərinə cavab verdiyini açıqlayıb.
"Tramp yolu"ndan xəbər yoxdur, "Araz dəhlizi"ndən var
Prezident Əliyev müsahibəsində Araz çayı üzərindən keçəcək nəqliyyat dəhlizindən də danışıb. Deyib ki, bu yol istifadəyə veriləndə yüklərin daşınması üçün iki yol olacaq- biri Ermənistandan, digəri İrandan - "Araz dəhlizi". Azərbaycanlı təhlilçilər Araz yolunun "Tramp xətti"nə dəstək verə biləcəyini istisna etmirlər. ABŞ-dən olan ekspertlər isə "Araz dəhlizi"nin Azərbaycan üçün risklərindən də danışırlar.
TRIPP işçi qruplarının sammitdən sonrakı həftə müzakirələrə başlayacağı, Trampın onların işini tamamlaması üçün son tarix qoyacağı deyilsə də, hələlik, ictimaiyyətə bu haqda informasiya verilməyib.
ABŞ-dən bir rəsmi "Axios" nəşrinə deyib ki, Azərbaycanı sülh sazişi imzalamağa həvəsləndirən əsas amil Tramp administrasiyası isə yaxşı münasibətlər qurmaq istəyidir.
Hakimiyyətin bu istəyinə qismən çatdığını söyləmək olar. Belə ki, Əliyev Trampın ona "İlham, sən böyük lidersən" yazılmış birgə fotosunu sosial şəbəkədə paylaşaraq təşəkkürünü bildirib. Prezident "Əl-Ərəbiyyə"yə müsahibəsində Trampı "cəsur insan və böyük lider" adlandırıb, "Mən həqiqətən də fəxr edirəm ki, o, mənə dostu kimi yanaşır" deyib.
"Foreign Policy" dərgisi isə bir rəsmiyə istinadla yazır ki Tramp administrasiyası yekun sülh sazişinin 2026-cı ilin sonunadək imzalanıb ratifikasiya olunmasını gözləyir. "Bakı ona vəd edilənləri almayınca prosesi əngəlləyə bilər. Məsələn, ABŞ-Azərbaycan təhlükəsizlik əməkdaşlığına dair mövcud məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması Konqresdə çətinliklərlə üzləşərsə. Paşinyan hökuməti isə razılaşmaya sadiq olsa da, Ermənistandakı siyasi qeyri-sabitlik, o cümlədən razılaşmanın əleyhdarları tərəfindən iddia edilən çevriliş cəhdi Yerevanda da problemlərə səbəb ola bilər", - məqalədə deyilir.
